Rażące niedbalstwo przewoźnika w CMR a odpowiedzialność

W artykule 8.33 SDR za kilogram brakującego towaru opisaliśmy ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika za szkody powstałe w przewozach międzynarodowych. Omówiony został przede wszystkim limit odpowiedzialności przewoźnika do 8.33 SDR za kilogram uszkodzonego lub brakującego towaru. W tym wpisie natomiast zwracamy uwagę na jedną z najczęstszych przyczyn, powodujących, że limit ten nie obowiązuje, a przewoźnik ponosi pełną odpowiedzialność za szkodę. Zgodnie z art 29 CMR przewoźnik nie korzysta z ograniczenia odpowiedzialności, jeżeli szkoda powstała wskutek złego zamiaru przewoźnika lub jego niedbalstwa. Tym samym rażące niedbalstwo przewoźnika w CMR powoduje jego pełną odpowiedzialność za szkodę. Oznacza to, że odpowiada on zarówno za stratę, jak i utracone korzyści. W takim przypadku nie jest limitowana wysokość odszkodowania.

Interpretacja pojęcia rażącego niedbalstwa

Zastosowanie omawianego przepisu w praktyce nie należy jednak do najłatwiejszych zadań. Konieczne bowiem staje się ustalenie co oznacza zwrot „zły zamiar przewoźnika lub jego niedbalstwo”. Pojęcie to bywa różnie interpretowane przez państwa – strony Konwencji CMR. Dlatego też podobne stany faktyczne mogą być rozstrzygane w odmienny sposób. Interpretacja pojęcia budzi wątpliwości także na gruncie prawa polskiego. 

Zły zamiar w polskim orzecznictwie sądowym

Oryginalna wersja językowa Konwencji CMR posługuje się pojęciem „winy umyślnej”, która została przetłumaczona w języku polskim jako „zły zamiar”. W przepisach prawa polskiego brak takiego pojęcia, w związku z czym przyjmuje się, że jest ono tożsame z występującym w Kodeksie cywilnym, jak i w ustawie- Prawo przewozowe pojęciem winy umyślnej. „Winę umyślną należy przyjąć, jeśli przewoźnik obejmował swym zamiarem wyrządzenie szkody, godząc się co najmniej na jej powstanie” (wyrok SA w Białymstoku z dnia 15 marca 2006r., sygn. akt. I ACa 48/06).

Pojęcie niedbalstwa w polskim orzecznictwie

Wykładnia pojęcia niedbalstwa, którym posługuje się Konwencja CMR, jest przedmiotem licznego orzecznictwa sądowego. Z pojęciem tym, na gruncie prawa polskiego, utożsamia się rażące niedbalstwo. „Rażące niedbalstwo (culpa lata) zachodzi w przypadku przekroczenia podstawowych, elementarnych zasad ostrożności czy też ogólnie prawidłowego zachowania się w danej sytuacji, oczywistego dla każdego rozsądnego człowieka.” (wyrok SN  z dnia 14 grudnia 2023r., sygn. akt. II CSKP 1955/22). „Winę umyślną należy przyjąć, jeśli przewoźnik obejmował swym zamiarem wyrządzenie szkody, godząc się co najmniej na jej powstanie, zaś rażące niedbalstwo ma miejsce wówczas, gdy stopień naganności postępowania przewoźnika jest szczególnie wysoki i drastycznie odbiega od modelu zachowania należytej staranności, chociaż może on postąpić prawidłowo.” (wyrok SA w Białymstoku z dnia 15 marca 2006r., sygn. akt. I ACa 48/06).

Rażące niedbalstwo w praktyce

Zakwalifikowanie określonych stanów faktycznych jako rażącego niedbalstwa w niektórych sytuacjach nie rodzi wątpliwości. Są jednak sytuacje, gdy pojawiają się wątpliwości, czy w określonym stanie faktycznym zachowanie przewoźnika powinno zostać zakwalifikowane jako rażące niedbalstwo. Oto przykłady sytuacji zakwalifikowanych przez Sądy jako rażące niedbalstwo. Należy jednak od razu zaznaczyć, że w określonych sytuacjach faktycznych, podobne zachowania mogą być różnie oceniane. Nie zawsze da się sformułować w tym zakresie generalne zasady. Niekiedy sprawa wymaga bardzo indywidualnej oceny. Przykładem zakwalifikowania zachowania jako rażącego niedbalstwa jest:

• pozostawienie pojazdu z towarem na niestrzeżonym parkingu
• wydanie towaru nieznanej osobie bez uprzedniego sprawdzenia jej tożsamości
• zmiana trasy przejazdu i kolejności dostaw bez uzgodnienia z nadawcą czy spedytorem
• niezapewnienie przesyłce temperatury wskazanej wprost w liście przewozowym
• zlekceważenie nakazu pozostawiania pojazdu wyłącznie na parkingach strzeżonych ze względu na wartościowy charakter przewożonego towaru

Z drugiej natomiast strony można zwrócić uwagę na orzeczenie sądu francuskiego w jednej ze spraw. Uznał on, że nie stanowiło rażącego niedbalstwa zachowanie przewoźnika, który pozostawił zaparkowany pojazd w miejscu uważanym powszechnie za bezpieczne, a następnie udał się na posiłek, ale nie zabezpieczył pojazdu urządzeniami antywłamaniowymi. Podobnie francuski sąd zakwalifikował sytuację pozostawienia pojazdu na parkingu niestrzeżonym z tego powodu, że przewoźnik nie został poinformowany o znacznej wartości przewożonego towaru. Sąd uznał. że takiej sytuacji przewoźnik nie miał świadomości ryzyka. Sąd zwrócił ponadto uwagę, że parking był oświetlony, a pojazd był zaparkowany w pobliżu innego pojazdu. W to ocenie sądu utrudniało kradzież.

Odpowiedzialność za podwykonawców

Postanowienie art. 29 ust. 1 Konwencji CMR ma analogiczne zastosowanie do złego zamiaru lub niedbalstwa pracowników przewoźnika lub jakichkolwiek innych osób, do których usług odwołuje się przewoźnik dla wykonania przewozu, jeżeli ci pracownicy lub te inne osoby działały w wykonywaniu swych funkcji (art. 29 ust.2 CMR). Oznacza to, że przewoźnik odpowiada za swoich podwykonawców oraz pracowników.

Dłuższy termin na dochodzenie roszczeń – 3 lata

Należy również pamiętać, że w przypadku przypisania przewoźnikowi złego zamiaru lub niedbalstwa termin przedawnienia roszczenia ulega przedłużeniu z jednego roku do trzech lat.

Klauzula rażącego niedbalstwa w ubezpieczeniu OCP

Stwierdzenie, że do szkody doszło w wyniku rażącego niedbalstwa może przewoźnika słono kosztować. Skoro bowiem zastosowania nie znajduje kwotowe ograniczenie odpowiedzialności to osoba uprawniona może dochodzić od przewoźnika pełnego odszkodowania obejmującego zarówno straty jak i utracone korzyści. W takich sytuacjach często również posiadane ubezpieczenie OC przewoźnika okazuje się nieskuteczne. Ubezpieczyciele bowiem bardzo rzadko przewidują możliwość przyjęcia odpowiedzialności za szkodę powstałą wskutek winy umyślnej oraz rażącego niedbalstwa.  Warto przed zawarciem umowy ubezpieczenia zwrócić uwagę na klauzule dodatkowe, które ubezpieczyciel oferuje za dodatkową opłatą. Coraz częściej spotykana jest właśnie klauzula rażącego niedbalstwa. Decydując się na tego rodzaju klauzulę dodatkową, należy zwrócić uwagę, czy ubezpieczyciel przewiduje zmniejszony w stosunku do podstawowego zakresu odpowiedzialności sublimit odpowiedzialności za szkody powstałe z tego tytułu.

Autorzy: adwokat dr Dawid Korczyński, aplikant radcowski Izabela Śmiejczak | PrawnicyTransportu.pl