Wyrok TSUE C-544/23 w sprawie kar administracyjnych w transporcie drogowym

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 1 sierpnia 2025 r. wydał wyrok dotyczący kar administracyjnych w transporcie drogowym. Sprawa dotyczyła tego, jakie przepisy należy stosować w przypadku zmiany prawa – te obowiązujące w chwili popełnienia naruszenia, czy też nowe, jeśli są one względniejsze (korzystniejsze) dla sprawcy naruszenia. Innymi słowy, chodziło o zasady lex mitior oraz lex posterior mitius dobrze znane w prawie karnym. O to, czy obowiązują ona również w odniesieniu do administracyjnych kar pieniężnych. TSUE stwierdził, że obowiązek stosowania przepisów względniejszych dotyczy również sankcji administracyjnych, jeżeli mają one charakter karny w rozumieniu prawa unijnego.

Jakiego problemu dotyczyła sprawa?

Na Słowacji kierowca betoniarki został ukarany grzywną 200 EUR za brak obowiązkowego przeglądu tachografu w roku 2015 r. Kara ta została utrzymana przez sąd w Bratysławie w 2019 r. Od tego orzeczenia kierowca wniósł skargę kasacyjną. Po wydaniu wyroku i złożeniu skargi kasacyjnej, ale jeszcze przed jej rozpoznaniem przez sąd kasacyjny, doszło do zmiany przepisów. W 2020 r. prawo unijne zmieniło się w ten sposób, że państwom członkowskim umożliwiono od tego czasu wyłączenie pojazdów do przewozu betonu towarowego z wymogu posiadania tachografu. Słowacja skorzystała z takiej możliwości. Zatem po tej zmianie, wykonywanie przewozów betonu pojazdem bez tachografu, przestało być czynem niezgodnym z prawem. To samo dotyczyło sytuacji, gdy tachograf w betoniarce nie miał przeglądu. W konsekwencji według nowych przepisów, zachowanie kierowcy nie było już zabronione. Na tle tak zarysowanego stanu faktycznego i prawnego pojawiło się zagadnienie prawne – jakie przepisy należy stosować? Czy te stare – obowiązujące w chwili naruszenia; czy nowe, jeżeli są one względniejsze dla sprawcy, bo nie przewidują karania jego zachowania?

Przepisy prawa Unii Europejskiej

Decydujące dla rozstrzygnięcia są przepisy Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”). Mianowicie art. 49 ust. 1 zdanie ostatnie i art. 51 ust. 1 Karty.

„Nikt nie może zostać skazany za popełnienie czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu, który według prawa krajowego lub prawa międzynarodowego nie stanowił czynu zabronionego pod groźbą kary w czasie jego popełnienia. Nie wymierza się również kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zabroniony pod groźbą kary został popełniony. Jeśli ustawa, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie”

„Jeśli ustawa, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie”

Art. 49 ust. 1 zdanie ostatnie Karty Praw Podstawowych UE

Sankcje administracyjne jak sankcje karne

W uzasadnieniu wyroku wskazano, że „z wyjaśnień dotyczących Karty praw podstawowych [Unii Europejskiej] (Dz.U. 2007, C 303, s. 17) w odniesieniu do art. 49 Karty wynika, że postanowienie to ma zastosowanie w sprawach karnych.” Dalej TSUE zwrócił uwagę, że z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że dla oceny karnego charakteru sankcji, między innymi do celów stosowania art. 49 Karty, istotne są trzy kryteria. Pierwszym z nich jest kwalifikacja prawna naruszenia w prawie krajowym, drugim – sam charakter naruszenia, a trzecim – stopień surowości grożącej zainteresowanemu kary (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 czerwca 2012 r., Bonda, C‑489/10, EU:C:2012:319, pkt 37; z dnia 4 maja 2023 r., Agenția Națională de Integritate, C‑40/21, EU:C:2023:367, pkt 34). (…)  Stosowanie art. 49 Karty – nawet w przypadku naruszeń, które nie są kwalifikowane jako „karne” w prawie krajowym – obejmuje postępowania i sankcje, które należy uznać za mające charakter karny na podstawie dwóch pozostałych kryteriów wymienionych w pkt 63 niniejszego wyroku [zob. podobnie wyroki: z dnia 22 czerwca 2021 r., Latvijas Republikas Saeima (Punkty karne), C‑439/19, EU:C:2021:504, pkt 88; z dnia 14 września 2023 r., Vinal, C‑820/21, EU:C:2023:667, pkt 49]. (…)  Następnie, jeżeli chodzi o drugie kryterium, dotyczące samego charakteru naruszenia, to wymaga ono sprawdzenia, czy dany środek realizuje w szczególności cel represyjny, co jest charakterystyczne dla sankcji o charakterze karnym w rozumieniu art. 49 Karty, przy czym sama okoliczność, że realizuje on również cel prewencyjny, nie może pozbawić go kwalifikacji sankcji karnej. Z samej natury sankcji karnych wynika bowiem, że zmierzają one zarówno do represji, jak i do zapobiegania bezprawnym zachowaniom.

„W niniejszej sprawie administracyjne kary pieniężne, którymi skutkują naruszenia obowiązków dotyczących wyposażenia pewnych rodzajów pojazdów w tachografy i okresowego przeglądu tych tachografów, wydają się realizować zarówno cele odstraszania od popełniania tych naruszeń, jak i represji za ich popełnianie, przy czym nie mają na celu naprawiania wyrządzonych tymi naruszeniami szkód.”

To już kolejny istotny wyrok dotycząc kar w transporcie drogowym wydany przez TSUE w ostatnim czasie. Wcześniej pisaliśmy o wyroku TSUE C‑61/23 w sprawie kar dotyczących opłat drogowych.