Odpowiedzialność za opóźnienie w dostawie towaru

Poprzez nienależyte wykonanie umowy przewozu najczęściej rozumie się odpowiedzialność przewoźnika związaną z uszkodzeniem, czy zaginięciem przesyłki. Do obowiązków przewoźnika należy jednak nie tylko dostarczenie towaru do miejsca przeznaczenia w nienaruszonym stanie. Często, równie ważna jest także terminowa realizacja przewozu – dostarczenie przesyłki w ustalonym terminie. Zarówno w świetle przepisów dotyczących przewozów międzynarodowych, jak i przewozów krajowych przewoźnik odpowiada za opóźnienie w dostawie towaru, za które ponosi odpowiedzialność. Warunkiem pociągnięcia przewoźnika do odpowiedzialności jest udowodnienie szkody wynikłej z opóźnienia, a nie samo opóźnienie.

Kiedy ma miejsce opóźnienie w dostawie

Pojęcie opóźnienia w dostawie, w przypadku przewozów międzynarodowych, definiuje art. 19 Konwencji CMR. Stanowi on, że „Opóźnienie terminu dostawy ma miejsce wówczas, kiedy towar nie został dostarczony w umówionym terminie lub, o ile nie umówiono terminu, jeżeli faktyczny czas trwania przewozu, uwzględniając okoliczności, a zwłaszcza przy przesyłkach drobnych czas niezbędny dla skompletowania pełnego ładunku w normalnych warunkach przekracza czas, jaki słusznie można przyznać starannym przewoźnikom.„

Szkoda spowodowana opóźnieniem

Pomimo że zarówno Konwencja CMR i ustawa Prawo przewozowe wskazuje na odpowiedzialność przewoźnika za opóźnienie w przewozie przesyłki, to stanowi to swego rodzaju skrót myślowy. W rzeczywistości chodzi bowiem o odpowiedzialność za szkody wynikłe na skutek opóźnienia dostawy. Szkoda może dotyczyć zarówno samego towaru (np. zepsucie przewożonej żywności). Może jednak dotyczyć również innych uszczerbków majątkowych (np. zapłata kar umownych wobec kontrahentów, wstrzymanie produkcji).  Samo opóźnienie, gdy nie doszło do powstania szkody, nie prowadzi do odpowiedzialności przewoźnika.

Ograniczenie wysokości odszkodowania

Przepisy krajowe, jak i Konwencja CMR  chronią przewoźników poprzez ustanowienie górnych limitów odpowiedzialności za szkodę spowodowaną opóźnieniem dostawy.

Przewozy międzynarodowe – CMR

Zgodnie z art. 23 ust. 5 Konwencji CMR: „W razie opóźnienia dostawy, jeżeli osoba uprawniona udowodni, że wynikła stąd dla niej szkoda, przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie, które nie może przewyższyć kwoty przewoźnego.” To przewoźne stanowi więc górną granicę wysokości odszkodowania. Jeżeli jednak szkoda jest niższa, to odszkodowanie należy się w niższej wysokości. Odszkodowanie nie ma charakteru ryczałtowego. Wynika to z tego, że celem odszkodowania nie jest wzbogacenie uprawnionego.

W zakresie limitu odszkodowania należy zwrócić uwagę, że w piśmiennictwie prawniczym zaprezentowano pogląd, zgodnie z którym limit określony w art. 23 ust. 5 CMR znajduje zastosowanie jedynie do szkód powstałych poza substancją przewożonego towaru – szkód finansowych (np. zatrzymanie produkcji). Natomiast w przypadku szkód w towarze, spowodowanych opóźnieniem dostawy (np. zepsucie się przewożonego towaru), obowiązują ogólna zasada odpowiedzialności przewoźnika za całkowite lub częściowe uszkodzenie towaru. To znaczy, odszkodowanie oblicza się według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu. Jego wysokość nie może przekraczać 8.33 SDR za kilogram brakującego towaru. Powyższe stanowi jednak wyłącznie pogląd prezentowany w piśmiennictwie. Zatem nie ma pewności, czy zostałby on zaakceptowany przez sąd rozstrzygający konkretną sprawę. Powyższe nie wynika bowiem wprost z przepisów Konwencji CMR. Tym samym kwestia ta może być sporna.

Odpowiedzialność bez limitu

Należy jednak zwrócić uwagę, że limit odpowiedzialności (do wysokości przewoźnego) nie znajdzie zastosowania w sytuacji, gdy szkoda powstała na skutek winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. W takich okolicznościach osoba uprawniona może dochodzić od przewoźnika pełnego odszkodowania – wynika to wprost z art. 29 Konwencji CMR.

Deklaracja kwoty specjalnego interesu w dostawie

Nadawca, który chce zabezpieczyć terminową dostawę, bowiem jej opóźnienie może spowodować znaczące szkody (np. spowodować zatrzymanie produkcji), może to zrobić wpisując do listu przewozowego, za umówioną dodatkową opłatą, kwotę specjalnego interesu w dostawie przesyłki. W przypadku takiego zapisu (deklaracji), można żądać odszkodowania równego dodatkowej szkodzie, która została udowodniona, aż do wysokości zadeklarowanej kwoty. Aby deklaracja kwoty specjalnego interesu w dostawie była skuteczna musi spełniać kilka warunków. 1. musi zostać wpisana do listu przewozowego. 2. musi wiązać się z umówieniem dodatkowej opłaty za deklarację. 3. konieczne jest zadeklarowanie kwoty specjalnego interesu (potencjalnej szkody, jaką może spowodować opóźnienie dostawy). Wówczas ta zadeklarowana kwota wyznacza górny limit odszkodowania, które wymaga jednak udowodnienia.

Skierowanie zastrzeżenia w terminie 21 dni

Opóźnienie dostawy może stanowić podstawę do odszkodowania tylko wówczas, gdy zastrzeżenie zostało skierowane na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy. Stanowi o tym wprost art. 30 ust. 3 Konwencji CMR. Żeby zastrzeżenie było skuteczne, wszystkie powyższe elementy muszą zostać spełnione. Istotny jest zarówno termin (21 dni), jak i forma (wyłącznie na piśmie). Niespełnienie któregokolwiek z wymagań spowoduje, że zastrzeżenie będzie nieskuteczne, co zamyka drogę do dochodzenia odszkodowania. Jednoznacznie w tym zakresie wypowiedział się SN w wyroku z dnia 26 stycznia 2024 r., II CSKP 1971/22. Na temat zastrzeżenia można przeczytać w naszym artykule Opóźnienie w dostawie: 21 dni na zastrzeżenia.

Zwolnienie przewoźnika z odpowiedzialności za opóźnienie w dostawie

Odpowiedzialność przewoźnika opiera się na zasadzie ryzyka, dlatego nie trzeba udowadniać jego winy. Przepisy jednak określają sytuacje, w których przewoźnik może uniknąć odpowiedzialności. Zgodnie z art. 17 ust. 2 CMR, przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli opóźnienie wynika z winy osoby uprawnionej, jej zlecenia niezwiązanego z winą przewoźnika, wady własnej towaru lub z okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć ani zapobiec ich skutkom. Przewoźnik nie może jednak powoływać się dla zwolnienia się od odpowiedzialności ani na wady pojazdu, którym się posługuje dla wykonania przewozu, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął (art. 17 ust. 3 CMR). Zgodnie z art. 18 ust. 1 CMR dowód, że opóźnienie spowodowane zostało jedną z ww. przyczyn ciąży na przewoźniku.

Kary umowne za opóźnienie dostawy

Wobec bardzo precyzyjnego uregulowania w CMR kwestii odszkodowania za opóźnienie w dostawie towaru, w praktyce powstaje pytanie, czy skuteczne jest zastrzeżenie kar umownych za opóźnienie w dostawie w zleceniu przewozowym. W tym zakresie wskazuje się na art. 41 ust. 1 CMR. Stanowi on, że nieważna i pozbawiona mocy jest każda klauzula, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia niniejszej Konwencji. Nieważność takich klauzul nie pociąga za sobą nieważności pozostałych postanowień umowy. Z przepisu tego wywodzi się, że skoro w konwencji CMR precyzyjnie ustalono konsekwencje finansowe opóźnienia w dostawie, to nieważne są klauzule, które ustalają inne konsekwencje opóźnienia. Skoro, zgodnie z CMR, odpowiedzialność przewoźnika wymaga udowodnienia szkody, to nieważne jest „ryczałtowe” ustalenie kary umownej za opóźnienie w zleceniu przewozowym. Pogląd taki należy uznać za dominujący, co jednak nie wyklucza, że w konkretnej sprawie, któryś z sądów zaprezentuje odmienny pogląd. Jednocześnie należy zaznaczyć, że pogląd ten dotyczy przewozów podlegających konwencji CMR, a zatem przewozów międzynarodowych.

Przewozy krajowe

W przypadku przewozów krajowych odpowiedzialność przewoźnika uregulowana jest w ustawie z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (dalej: p.p.). Zgodnie z art. 83 ust. 1 p.p. – jeżeli wskutek zwłoki w przewozie powstała szkoda inna niż w przesyłce, przewoźnik jest obowiązany do zapłacenia odszkodowania do wysokości podwójnej kwoty przewoźnego. Natomiast jeżeli wskutek zwłoki w przewozie powstała również szkoda w przesyłce, to niezależnie od odszkodowania określonego w art. 83 ust. 1, przysługuje również odszkodowanie ustalone według art. 81 p.p.

Krótki termin przedawnienia – 2 miesiące

W przypadku przewozów krajowych przepisy nie wymagają zgłoszenia zastrzeżenia. Wskazują natomiast krótki termin przedawnienia roszczeń z tego tytułu. Wynosi on 2 miesiące liczone od dnia wydania przesyłki. Natomiast w przypadku szkód dotyczących ubytku czy uszkodzenia towaru zastosowanie znajdzie ogólny termin roczny.

Ubezpieczenie OC przewoźnika

Większość ubezpieczycieli przyjmuje na siebie odpowiedzialność za szkody powstałe na skutek opóźnienia w dostawie w ramach podstawowego zakresu odpowiedzialności. Często jednak ubezpieczyciele ograniczają swoją odpowiedzialność jedynie do szkód innych niż szkoda w towarze np. stosując pojęcie „szkody finansowej”. Czy wprost wskazując, że ubezpieczenie nie obejmuje szkód powstałych bezpośrednio w towarze na skutek zwłoki w przewozie. Warto zatem zawsze zapoznać się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia (OWU). I upewnić się jak kształtuje się odpowiedzialność ubezpieczyciela w danym przypadku.  W podstawowym zakresie ubezpieczenie nie pokryje również szkód przewyższających ustawowy limit. W szczególności ubezpieczenie nie pokryje szkód wynikających z deklaracji kwoty specjalnego interesu. Jeżeli ubezpieczenie miałoby pokrywać takie szkody to wymaga ono klauzul dodatkowych. Często indywidualnie wynegocjowanych za dodatkową dopłatą.

Autorzy: adwokat dr Dawid Korczyński, aplikant radcowski Izabela Śmiejczak,  PrawnicyTransportu.pl.