Korzystny dla przewoźników wyrok Trybunału Konstytucyjnego – podwójne karanie niezgodne z Konstytucją

20 czerwca 2017 r. pod sygn. P 124/15 Trybunał Konstytucyjny uznał, że stosowanie wobec przedsiębiorcy wykonującego przewóz drogowy za ten sam czyn polegający na poświadczeniu nieprawdy w zaświadczeniu o działalności kary kryminalnej z kodeksu karnego i kary pieniężnej z ustawy o transporcie drogowym jest niezgodne z Konstytucją.

Wyrok trybunału dotyczył art. 271 § 1 kodeksu karnego przewidującego odpowiedzialność karną za poświadczenie nieprawdy (zagrożenie karą pozbawienia wolności, jak również możliwość orzeczenia kary grzywny) oraz art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym przewidującego zagrożenie karą pieniężną w wysokości od 50 złotych do 10 000 złotych za każde naruszenie.

Wyrok dotyczy tylko i wyłącznie osób fizycznych wykonujących przewóz drogowy lub inne czynności związane z tym przewozem, bowiem tylko osoby fizyczne mogą ponosić odpowiedzialność karną przewidzianą w kodeksie karnym (art. 271). Wyrok ma znaczenie tylko dla osób fizycznych które zostały ukarane dwoma karami – z kodeksu karnego oraz z ustawy o transporcie drogowym za jedno i to samo naruszenie. Zatem orzeczenie nie dotyczy sytuacji gdy np. osoba fizyczna została ukarana karą z kodeksu karnego, a Spółka lub firma w której osoba fizyczna była zatrudniona,  karą pieniężną, bowiem nie może wówczas być mowy o podwójnym ukaraniu tej samej osoby. Wyrok TK dotyczy podwójnego karania jednej osoby za ten sam czyn.

Problem konstytucyjny dotyczył dopuszczalności pociągnięcia do odpowiedzialności za przestępstwo osoby fizycznej, wobec której – w związku z tym samym czynem – już wcześniej została wyegzekwowana odpowiedzialność administracyjna (kara pieniężna). Za umieszczenie w „Zaświadczeniu o działalności” nieprawdziwych informacji organ Inspekcji Transportu Drogowego na podstawie art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym nałożył na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości 8000 zł. Niezależnie od tego prokuratura wniosła akt oskarżenia do sądu, zarzucając popełnienie przestępstwa poświadczenia nieprawdy, o jakim mowa w art. 271 § 1 kodeksu karnego. Trybunał Konstytucyjny rozpatrując sprawę uznał, że w tym przypadku łączenie administracyjnej kary pieniężnej z odpowiedzialnością za przestępstwo, za które grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, stanowi naruszenie zakazu podwójnego karania za ten sam czym (zasada ne bis in idem) oraz zasady proporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie prawa. TK nie zakwestionował samej możliwości nakładania administracyjnych kar pieniężnych za naruszenie obowiązków związanych z wykonywaniem transportu drogowego. TK natomiast zakwestionował mechanizm karania jaki tworzy możliwość nakładania administracyjnych kar pieniężnych i kar kryminalnych za ten sam czyn tej samej osoby fizycznej. TK wskazał, że ustawodawca kształtując mechanizmy stosowania sankcji prawnych przez organy władzy publicznej musi uwzględnić wymagania konstytucyjne, do których należą zakaz karania dwu- lub wielokrotnie tej samej osoby za ten sam czyn oraz ogólna zasada proporcjonalności karania. W szczególności niedopuszczalna byłaby sytuacja, w której wobec tej samej osoby, za ten sam czyn, stosowane miałyby być łącznie różne rodzaje środków o charakterze represyjnym, służących ochronie tych samych dóbr prawnie relewantnych.

Trybunał zwrócił również uwagę na bardzo ważną kwestię, która z pewnością legła u podstaw orzeczenia – charakter kar pieniężnych. Wskazał on, że kara pieniężna, o jakiej mowa w art. 92a ust. 1 u.t.d., realizuje przede wszystkim funkcję represyjną. Stosowana jest jako swoista „odpłata” za naruszenie obowiązków i warunków przewozu drogowego niezależnie od tego, czy doszło do jakiegokolwiek uszczerbku w budżecie państwa. Nie ma zatem kompensacyjnego charakteru (choć stanowi dochód państwa). Podobnie jak kary przewidziane w kodeksie karnym, administracyjna kara pieniężna również pełni funkcję prewencyjną, zniechęcając do łamania prawa. Jednocześnie oba środki karania przewidziane w art. 92a ust. 1 u.t.d. oraz art. 271 § 1 k.k. mają, w gruncie rzeczy, ten sam cel, polegający na ochronie dobra, jakim jest prawdziwość dokumentów będących w obrocie prawnym. To stwierdzenie Trybunału może mieć bardzo istotne znaczenie dla szeregu kwestii związanych ze stosowaniem administracyjnych kar pieniężnych w transporcie drogowym.

Znaczenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego

Wyrok TK ma praktyczne znacznie dla osób fizycznych którym została wymierzona kara z kodeksu karnego i kara pieniężna na podstawie art. 92a ust. 1 u.t.d. Osoby takie mogą wnosić o wznowienie postępowań, co jednak ograniczone jest terminem.

Ponadto argumentacja przedstawiona przez Trybunał może mieć istotne znaczenie w innych postępowaniach dotyczących stosowania administracyjnych kar pieniężnych w transporcie drogowym.